Dat corona een hele impact heeft op elke ondernemer is al lang geweten. In de praktijk stellen we ondertussen vast dat er steeds maar gesproken wordt van ‘overmacht’. Door deze ‘overmacht’ zouden contracten dan niet uitgevoerd moeten worden. Of toch wel? We gaan hieronder na wat ‘overmacht’ nu precies betekent.
Eens een contract tot stand is gekomen, moet het door de partijen uitgevoerd worden. Zij moeten zich houden aan al datgene wat ze overeengekomen zijn en dit moet ‘te goeder trouw’ worden uitgevoerd. Bepaalde onvoorziene omstandigheden kunnen er echter voor zorgen dat het contract niet kan worden uitgevoerd. Zo bepaalt ons Burgerlijk Wetboek dat: ‘De schuldenaar wordt, indien daartoe grond bestaat, veroordeeld tot het betalen van schadevergoeding, hetzij wegens niet uitvoering van de verbintenis, hetzij wegens vertraging in de uitvoering, wanneer hij niet bewijst dat het niet nakomen het gevolg is van een vreemde oorzaak die hem niet kan worden toegerekend, en hoewel er zijnerzijds geen kwade trouw is’ (art 1147 BW).
Het volgende artikel 1148 BW voegt daaraan toe dat: ‘Geen schadevergoeding is verschuldigd, wanneer de schuldenaar door overmacht of toeval verhinderd is geworden datgene te geven of te doen waartoe hij verbonden was, of datgene gedaan heeft wat hem verboden was.’
Op dit ogenblik wordt het begrip ‘overmacht’ niet gedefinieerd in onze wetgeving. Het behoort dus steeds toe aan de rechter om na te gaan of men al dan niet te maken heeft met een situatie van ‘overmacht’.
Opmerking!
In de toekomst zal er wel een definitie van ‘overmacht’ opgenomen worden in ons Burgerlijk Wetboek. Dit wordt momenteel vernieuwd en aangepast.
Dit betekent dat de schuldenaar in geval van ‘overmacht’ geen schadevergoeding zal moeten betalen, noch enige contractuele sanctie zal moeten ondergaan. In sommige gevallen zal hij zelfs volledig van zijn uit te voeren prestatie bevrijd zijn.
De belangrijkste vraag die zich hierbij stelt is: wanneer kan er sprake zijn van ‘overmacht’? Vermits er geen definitie bestaat van ‘overmacht’, worden er twee belangrijke principes gehanteerd om na te gaan of er sprake kan zijn van overmacht of niet:
– Er moet een volledige onmogelijkheid zijn om de overeenkomst ten uitvoer te brengen;
– Het moet gaan om omstandigheden die voor de schuldenaar totaal onvoorzienbaar en onoverkomelijk zijn (het gaat hier om de zogenaamdeontoerekenbaarheid), waaraan hij geen enkele fout heeft.
Kortom, het moet gaan om een gebeurtenis waardoor het uitvoeren van de overeenkomst totaal onmogelijk wordt en waaraan de schuldenaar geen enkele fout heeft!
Bij deze ‘ontoerekenbaarheid’ kan de schuldenaar aantonen dat hij geen. enkele fout heeft gemaakt, dat het voorval in kwestie absoluut niet te voorzien was op het ogenblik dat het contract tot stand kwam en dat hij het niet heeft kunnen voorkomen of vermijden.
Daar komt nog bij dat door deze ‘ontoerekenbaarheid’ er ook een complete ‘onmogelijkheid’ is ontstaan om de overeenkomst uit te voeren. Men spreekt hier dus van een volledige onmogelijkheid, wat inhoudt dat wanneer het ‘slechts’ moeilijker of duurder wordt om de overeenkomst ten uitvoer te brengen, er geen sprake kan zijn van overmacht! Bestaat er toch enige mogelijkheid om de overeenkomst ten uitvoer te brengen, dan zal er van overmacht geen sprake kunnen zijn.
Bijvoorbeeld: een huurder die zijn verplichtingen niet kan nakomen omwille van gezondheidsproblemen, kon volgens de rechter geen overmacht inroepen omdat hij iemand kan aanduiden die zijn belangen kan behartigen.
Zoals hierboven reeds werd aangehaald zal het steeds aan de rechter toebehoren om te beslissen of er overmacht kan zijn in een bepaalde situatie tijdens deze coronatijden.
Belangrijk is echter dat er vooreerst naar de contracten gekeken wordt om na te gaan of de betrokken partijen in hun algemene voorwaarden regels omtrent deze overmachtsituaties hebben opgenomen. Is dit niet het geval, dan zal men de ontstane situatie moeten toetsen aan de hierboven aangehaalde voorwaarden inzake overmacht.
Vooreerst zal moeten nagegaan worden of de uitvoering van het contract totaal ‘onmogelijk’ werd door de coronamaatregelen of dat er toch nog enige mogelijkheid is om het uit te voeren. De maatregelen waarbij de overheid het verplicht maakt om bepaalde zaken te sluiten, zullen overmacht zijn. Maar wanneer het voor een ondernemer ‘moeilijker’ wordt om zijn activiteiten uit te voeren (bijvoorbeeld omwille van het telewerk), dan zal dit wellicht niet als overmacht aanzien worden omdat hij toch nog zijn werkzaamheden kan verderzetten, weliswaar onder moeilijke omstandigheden. Verder zullen ook alle andere omstandigheden moeten nagegaan worden.
Kortom, we kunnen stellen dat corona niet altijd een geldige reden zal zijn om overmacht aan te nemen, om het uitvoeren van contracten uit te stellen, of om deze volledig te beëindigen. In de toekomst zullen rechters zich geval per geval moeten uitspreken over het al dan niet aannemen van overmacht. Wordt dus nog vervolgd!