Wat het onderhoud van de buitenruimte betreft, doet Middelkerke vrijwel alles zelf, behalve grote herstellingen of de aanleg van projecten. Bij alle vernieuwingen onderzoekt de gemeente hoe deze een meerwaarde kunnen zijn voor zowel het toerisme als de eigen inwoners van de gemeente. Een onderdeel van het grootste en duurste project, Masterplan Westende-Bad/Gemeente Middelkerke, is de golfdempende uitbouw.
Een gemeente met historische roots
Middelkerke lag rond het jaar 1200 op het eiland Testerep in zee. De twee andere plaatsen op het eiland waren Westelijk Ende (nu Westende, een deelgemeente van Middelkerke) en Oostelijk Ende (het huidige Oostende). In het midden van het eiland lag Middelkerke waar een grote rooms-katholieke kerk stond. Door continue verzanding van de slikken rondom het eiland en inpoldering kwam Testerep uiteindelijk aan het vasteland te liggen. De huidige deelgemeentes van Middelkerke – naast Westende/Westende-Bad – zijn Lombardsijde, Leffinge, Slijpe, Wilskerke, Mannekensvere, Schore en Sint-Pieters-Kapelle. In totaal 7.706 hectare: een grote kustgemeente dus.
Middelkerke is meer dan een gewone kustgemeente. Sommige deelgemeentes hebben een rijke geschiedenis, zoals Slijpe dat gekend is om zijn tempeliers. Vanaf 1137 waren de tempeliers heel actief in deze regio. Ze konden zelfs hun rechten laten gelden op een deel van de opbrengsten van hoeves op hun grondgebied en exploiteerden zelf ook boerderijen. Na een tussenstop op het huidige Fleriskot in Leffinge bouwde men in de dertiende eeuw het nieuwe Groot Tempelhof in Slijpe uit tot een economische machtsbasis. Deze ‘Commanderie de Flandres’ was een van de belangrijkste van Vlaanderen. Toen paus Clemens V in 1312 de tempeliers ontbond, namen de hospitaalridders hun plaats in. Die bleven in deze regio actief tot de Franse Revolutie. Het standbeeld ‘De Tempelier’ is de nieuwste aanwinst van het Middelkerkse kunstpatrimonium. Het gemeentebestuur kiest duidelijk voor esthetische of historisch verantwoorde kunstwerken.
Recentere geschiedenis, maar zeker niet minder belangrijk, is te vinden aan de grens van de gemeente. In de Eerste Wereldoorlog was de huidige gemeentegrens van Middelkerke in het zuidwesten, de rivier de IJzer, het front tussen de Belgische en Duitse troepen die zich aan weerszijden van de rivier hadden ingegraven. Na de Slag om de IJzer in 1914 kon het Belgische leger de rest van de oorlog standhouden na overstroming van een deel van de IJzervlakte. Groot-Middelkerke telt momenteel ruim 18.500 inwoners. Rond 1900 had deze gemeente ook al 8.415 inwoners, en dat zonder de huidige deelgemeentes.
De tempeliers waren al afhankelijk van de landbouw(inkomsten), en nog steeds is tachtig procent van het grondgebied van Middelkerke in handen van agrariërs. De gemeente telt circa 140 landbouwbedrijven, voornamelijk melkvee-, vleesvee-, varkens- en akkerbouwbedrijven. Landbouw blijft, naast toerisme, de belangrijkste economische activiteit van de gemeente. Volgens Stijn Gussé, directeur Domein & Gebouwen, staat de akkerbouw daarbij voornamelijk in dienst van de melkvee- en vleesveebedrijven.
De voorloper van de huidige kusttram werd al eind negentiende eeuw aangelegd, al was het toen een stoomtram. Al vanaf de aanleg ervan groeide het aantal toeristen gestaag. Vandaar dat in 1891 ook al het eerste casino van Middelkerke gebouwd werd. De visserij, die Middelkerke ook gekend heeft, verdween op den duur vrijwel volledig. Enkel de toeristische zeevisserij is gebleven. Middelkerke heeft maar liefst acht zustersteden overal in Europa. Zoals zo vaak voor onze kuststeden geldt, stijgt ook in Middelkerke het aantal verblijvers in de vakantieperiodes. In de zomerperiode zijn er maar liefst circa 80.000 tweedeverblijvers, wat het aantal inwoners in die periode op bijna 100.000 brengt. Stijn Gussé: ‘Ons doel als gemeente is om deze toeristenstroom het jaar rond te behouden. Dat willen wij bekomen door het organiseren van themaweekends het hele jaar door. Zo is er het Herfstweekend, Halloweenweekend, Valentijnweekend …’
In het verleden zette Middelkerke vooral in op het strandtoerisme. Sinds een jaar of drie is de gemeente de troeven van haar uitgestrekte hinterland verder aan het uitwerken. Momenteel worden op grote schaal fietspaden aangelegd, op dit moment plusminus 7,5 kilometer. In het hinterland komen ook picknickplaatsen en speelpleinen langs deze fietspaden. Middelkerke wil dus niet alleen de bijna tien kilometer kustlijn optimaal benutten, maar ook de ruim 7.700 hectare hinterland. Daarbij wordt er gemikt op het gezinstoerisme met bijvoorbeeld het organiseren van diverse zoek- en fietstochten.
120 miljoen euro voor nieuw casino en nieuwe zeedijk
Middelkerke zet als kustgemeente voornamelijk in op een groei van het toerisme, maar met aandacht voor de eigen inwoners. Stijn Gussé: ‘Als je alle indirecte inkomsten uit het toerisme zou uitrekenen, dan kom je wellicht uit op circa 60 à 70 procent van het totale gemeentelijke budget. We leven dus voornamelijk van het toerisme, daarom wordt er ook volop in geïnvesteerd.’ De speerpunten daarbij zijn de bouw van een nieuw casino en de vernieuwing van de zeedijk in Westende. Het casinoproject werd ontworpen door het ontwerpteam ZJA-OZ-Delva-BB, onderdeel van de THV Nautilus die instaat voor de realisatie van het casinoproject. Het ontwerp bestaat uit een lage onderbouw met een daklandschap dat volledig opgaat in de omgeving. In deze onderbouw zitten functies als een speelzaal (casino), een evenementenhal en een restaurant. Centraal op het dak staat een bolder (meerpaal) waarin het hotel gehuisvest is. De totale kost voor dit project bedraagt ongeveer 55 miljoen euro. Het project verdient zichzelf terug volgens Middelkerke door verhuurinkomsten van het casino die zowat 2,5 miljoen euro per jaar bedragen.
Naast het nieuwe casinoproject wordt ook geïnvesteerd in de nieuwe zeedijk. Dit project kadert in het grote project van kustveiligheid van de Vlaamse overheid en het Masterplan Westende-Bad. In totaal wordt 5,4 kilometer zeedijk vervangen. De totale kosten van dit project komen op 65 miljoen euro, met het casino erbij dus 120 miljoen euro in totaal. Voor het ontwerp werd er samengewerkt met de THV MOPurbandesign (hoofdontwerper), Cluster landschap en stedenbouw, SBE en Plantec. Samen met hen werden de vier kernthema’s voor het project bepaald, namelijk meer veiligheid door het versterken van de zeedijk, meer beleving door te variëren in type zeedijk en mogelijkheden te bieden voor diverse soorten recreatie, als derde meer groen door de aanleg van de grasdijk en de groenzone in de golfdempende uitbouw, en als vierde meer zon door het verbreden of verplaatsen van de wandelzone waardoor deze niet langer in de schaduw ligt van de appartementen op de zeedijk. Om dit allemaal te realiseren werd gekozen voor twee types zeedijk, namelijk een golfdempende uitbouw – dit is een stijlvolle, lager gelegen wandeldijk die tevens dient als keermuur bij extreme golfslag – en verder de grasdijk die op Vlaams niveau een echte primeur betekent wat betreft het toewerken naar een flexibele en groene kustverdediging.
Om te bezien hoe het beste een grasdijk gebouwd kon worden, reisden het ontwerpteam en de ambtenaren van Middelkerke af naar Nederland, meer bepaald naar Katwijk aan Zee, waar boven op een ‘harde’ dijk een grasdijk werd aangelegd. De positieve ervaringen van Katwijk op het vlak van exploitatie en imago hielpen het bestuur om mee te stappen in dit verhaal. De eerste fase grasdijk werd al voor de zomer van 2021 aangelegd. Met fase 2 (de golfdempende uitbouw) is in september begonnen. Die loopt van de Noordzeelaan tot aan het Rauschenbergplein. De golfdempende uitbouw wordt gerealiseerd door het bedrijf Stadsbader, de grasdijk wordt aangelegd door het bedrijf Verhelst Aannemingen.
De beplanting van het gehele Masterplan wordt uitgevoerd door medewerkers van de gemeente Middelkerke zelf. Een groot deel van het plantgoed is hergebruik van het Westhoekreservaat, wat het project extra duurzaam maakt. Het planten door de gemeentelijke medewerkers maakt hen deelachtig in dit project, waarvan ze later zelf ook het onderhoud zullen mogen doen. Naast de grasdijk van Westende, het equivalent van 40.000 vierkante meter beschermende natuur, wordt in de golfdempende uitbouw tussen de overgang van de dijk naar de lager gelegen promenade een strook van vijf meter grasdijk aangeplant die in het centrum verbreedt. Tevens wordt deze verbreding uitgewerkt tot een botanische tuin met een tachtigtal soorten kustbeplanting en een zone met eetbare kustbeplanting. Zo zorgt het groen op zich ook voor een extra beleving en meer betekenis voor zowel bewoners als toeristen.
Alleen grote bedragen investeren is op zich niet voldoende om de toeristen naar Middelkerke te lokken, aldus Stijn Gussé. Het onderhoud van het openbaar domein is nog belangrijker. De gemeente Middelkerke hield het onderhoud van haar openbare ruimte decennialang zelf bij, tot zes jaar geleden. Sociale werkplaats De Duinenwacht werd toen gevraagd om voor de gemeente projecten te gaan uitvoeren. De Duinenwacht doet nu een klein deel van alle werkzaamheden aan zee, vooral in het groenbeheer. Voor grote herstellingen in de gemeente worden aannemers ingezet, zoals voor de aanleg van nieuwe fietspaden in het hinterland, nieuwe wegen en wijken. De aanbestedingsprijs is daarbij bepalend en er wordt alleen regionaal aanbesteed.
De rest van de werkzaamheden doet de gemeente dus volledig zelf. Volgens Ronny Boydens, verantwoordelijk voor het beheer van het openbaar domein in Middelkerke, is de reden dat de gemeente wil dat het goed gebeurt en het straatbeeld proper is. ‘Onze gemeente moet er gewoonweg altijd top uitzien. Het kan misschien wel goedkoper, maar de kwaliteit van het straatbeeld is voor ons vele malen belangrijker.’ Ook flexibiliteit en kort op de bal kunnen spelen zijn van groot belang volgens Boydens. Het buitengebied wordt vrijwel geheel door de gemeente zelf gemaaid. Alleen de gedeeltes die het minst vervuild zijn met zwerfafval worden door de boeren gemaaid. Dat gras mogen ze in ruil voor hun veestapel gebruiken.
Ook gaat de kustgemeente zowel in het hinterland als in de diverse gemeentes zelf parken aanleggen. Zo gaat het sportveld bij Slijpe omgevormd worden tot een mooi park waar mensen kunnen wandelen en recreëren. Bij het OCMW in Middelkerke zelf werd door de gemeente een aantal flats gesloopt en wordt eveneens een park gerealiseerd. En dit alles om de gemeente nóg aantrekkelijker te maken.
De gemeentelijke loods ligt net achter het gemeentehuis en is ook up- to-date. Als toeristische kustplaats besteedt Middelkerke veel aandacht aan een aantrekkelijk openbaar domein. Dat betekent dus ook heel veel planten en bloemen. Die worden gekweekt in een splinternieuwe kas van 350 vierkante meter die in 2014 gebouwd werd. Aan de kas zit ook de splinternieuwe werkplaats van de gemeente. Omdat de gemeente vrijwel alle werkzaamheden zelf uitvoert, moet zij ook wel over een grote reparatieafdeling beschikken.
Het grootste deel van de gemeentelijke vrachtwagens en gemeentewagens staat mooi gestald in een lange carport. Voor het zware werk heeft Middelkerke een 721F-wiellader van Case. Hiermee wordt onder meer het opgewaaide zand van het strand dagelijks terug vlak gemaakt. Verder heeft deze kustgemeente uiteraard een grote zandzeefmachine, in dit geval van Dhooghe Beachcleaners.
Verder zijn er nog een 16-tons Komatsu PW160-kraan en vijf tractoren. Aan de nieuwste tractor zit een zware fronthef met een laadbak. Die wordt ook ingezet om opgewaaid zand van de zeedijk te verwijderen. Daarnaast heeft de gemeente twee borstelmachines van Ravo. Nog apart is de Liebherr 509, een kleine wiellader met duwplaat en nylon afsleepboord die speciaal is aangeschaft om het zand van het wandelpad op de splinternieuwe grasdijk weg te duwen, zonder de wandeldijk te beschadigen. De gemeente heeft één elektrische wagen, de Mega E-Worker waarmee dagelijkse klusjes op de welzijnssite uitgevoerd worden. De rest van het wagenpark is nog niet elektrisch, behalve de elektrische bakfietsen voor de straatvegers. Die komen van een lokale fabrikant uit Knokke-Heist, T&T Quality Go-Carts. De gemeente werkt voornamelijk met Stihl-toestellen en heeft ook een paar elektrische Pellenc-machines. Ronny Boydens: ‘Op termijn willen wij maximaal overschakelen op elektrisch, dus alles wat vervangen wordt, worden elektrische machines.’
De meest actuele aankopen zijn een Ravo-borstelmachine en een splinternieuwe Scania P 280-afvalvrachtwagen. Ronny Boydens: ‘Het grootste deel van de afvalinzameling in onze gemeente besteden wij al vier jaar uit aan Remondis en Suez. Toch hebben wij dus één nieuwe afvalvrachtwagen gekocht waarmee wij de straatafvalbakken ledigen. Weer om dezelfde reden: het móet gewoon proper zijn in de buitenruimte van onze gemeente.’ Verder heeft de gemeente nieuwe werktuigdragers van Hako. Op deze machines kunnen onkruidborstels, maar ook machines voor heetwaterbestrijding van onkruid aangekoppeld worden. In verband met het verbod op chemische middelen werd in september 2020 ook een weedkiller gekocht.’