Iedereen die in de bosbouw actief is, kent de ‘harvesters’ aan een uitschuifbare kraanarm die in één beweging een boom vastgrijpen en afzagen om die dan met grote snelheid door een snoeitang te trekken. Op die manier worden alle takken van de boom gestript en blijft enkel de kale stam over. De Patas-‘snoeikop’ van het Duitse Advaligno doet een deel van deze bewerking: de processor met snijmessen rijdt ‘boomopwaarts’ waardoor de zijtakken tot op een bepaalde hoogte worden gestript.
De Patas is speciaal ontwikkeld voor het snoeien van lorken, dennen, sparren, populieren en eucalyptussen en voor het ‘voorkappen’ van douglassparren. Snoeien betekent hier: alle zijtakken afhalen tot op 12 à 15 meter stamhoogte. De bedoeling is om het dode hout en de zijtakken weg te halen vooraleer de houtvester komt of – in het geval van de schorskever – al zoveel mogelijk materiaal weg te halen waardoor het vellen van de bomen makkelijker en sneller kan gebeuren. Een andere reden om het snoeien op voorhand te doen is om de ‘houtknoesten’ zo klein mogelijk te houden. Dat geeft het timmerhout achteraf een hogere waarde in de verkoop. Daarom wordt er ook gesproken van ‘waardesnoei’. In bepaalde houtstreken wordt na 20 jaar zo een snoeibeurt uitgevoerd.
‘Waardesnoei’, letterlijk vertaald, heeft niet in ieder bos en bij iedere boom zin. Bovendien zijn de meeste loofboomsoorten ‘dodetakverliezers’. Bij deze loofbomen sterven de zijtakken vanzelf op de stam door de concurrentie met de andere bomen en breken ze af. Naaldbomen daarentegen behoren tot de ‘dodetakhouders’. Hun takken sterven ook van onder uit af, maar blijven langer aan de boom hangen. Als er van deze bomen dan kwaliteitshout zonder knoesten moet worden gemaakt, dan is het noodzakelijk dat de zijtakken op tijd gesnoeid worden. Afhankelijk van de techniek gebeurt dit in twee stappen. Eerst worden tot op 5 meter en later tot op 10 meter de zijtakken verwijderd. Bepalend hiervoor is de hoogte van de boom, want de overblijvende kroon mag niet beschadigd worden en moet een goede vitaliteit garanderen. Een eerste gewone snoeibeurt tot 5 meter duurt gemiddeld 15 minuten. De tweede fase tot circa 10 meter neemt 20 minuten in beslag. Als het van de eerste keer tot 10 meter gaat, duurt het 25 minuten. Per uur kunnen dus twee tot maximaal vier bomen worden bewerkt.
Om het werk te versnellen heeft de Duitse firma Advaligno haar Patas ontwikkeld. Dit is een systeem dat bestaat uit een aandrijfunit die in de hef van een 40pk-trekker hangt, een 25 meter lange hydraulische leiding en een snoeikop. Het eigenlijke snoeiwerk gebeurt met de 5 snoeimessen die samen de boom omvatten. Deze worden pneumatisch tegen de stam gedrukt met een druk tussen 3 en 8 bar. De snoeikop beweegt door twee hydraulisch aangedreven rubberen loopbandjes. Volgens de fabrikant voorkomt deze manier van aandrijven schade aan de schors. De snoeikop gaat met een snelheid van 4 m/s boomopwaarts. In deze beweging scheren de messen de takken eenvoudigweg af.
Werken met de Patas is een zaak voor twee. Bij de voorbereidingen wordt de trekker met aandrijfunit op minder dan 10 meter van de boom gezet. De hydraulische slang wordt zodanig gelegd dat er niets in de weg ligt. De snoeikop wordt door 2 man op ongeveer 1,5 meter hoogte rond de stam geklemd door de snoeimessen te sluiten. Uit veiligheid wordt de unit met draadloze afstandsbediening tot op de gewenste hoogte gestuurd. Aan het einde van de snoeilijn rijdt de snoeikop weer naar onder en wordt hij naar de volgende boom gedragen.
Bij de eerste testen werd ook de tijd opgenomen. Het stuk ‘bomenzoeken’ (dus het apparaat verplaatsen van de ene boom naar de volgende) nam met 27% de meeste tijd in. Het eigenlijke snoeien duurde per boom tussen 8 en 12 seconden en vroeg maar 15% van de benodigde tijd. Het dagresultaat lag op 188 bomen. Omgerekend zou het systeem op een kostprijs van 5,8 euro per boom uitkomen.
Bij 15 van de 188 stammen werd er een kleine schade vastgesteld. In totaal werd er bij 22,7% van de stammen takkenschade vastgesteld zoals bijvoorbeeld teruggeveerde fijne takken en takkenstobben, die meestal boven de 9 meter hoogte voorkwamen. Bij 40 bomen werd het gevaar door vallende takken gecheckt. Meer dan 1.000 takstukken lagen in een omtrek van 1 meter rond de stam, 900 takken tot twee meter en 500 takken tot 3 meter van de stam weg. En 17% van de afgesneden takken lag verder dan drie meter van de stam, maar geen enkele tak lag buiten de 10 meter.
Snoeien met de Patas geeft tegenover de gangbare manuele snoeimethoden een veel hogere productiviteit. Met bijna 30 bomen per uur is de lichamelijke belasting voor de arbeiders die de machine moeten verplaatsen relatief hoog. Deze boomsprinter, want hij gaat immers razendsnel de boom in, is een grote sprong vooruit bij het snoeien van voornamelijk naaldhout. Waar een houtvester inCY het verleden vier of maximum 6 bomen per uur kon snoeien, kan de Patas in de klassieke Europese bossen 30 à 50 bomen insnoeien. Als het terrein vlak is en de bomen zijn mooi in rijen aangeplant, dan kan dit oplopen tot 80 à 100 bomen, afhankelijk van het aantal arbeiders dat de Patas kan transporteren en de stamdiameter en werkhoogte.
Terwijl men vroeger meestal op een hoogte van acht meter ophield met werken omdat de inspanning onevenredig groot werd, kan de Advaligno Patas met veel gemak tot 12 à 15 meter hoog snoeien. Als je de machine aan het werk ziet, wordt het snel duidelijk hoe dit immense efficiëntievoordeel wordt bereikt: de Patas gaat in een bijna ongelooflijke acht tot tien seconden de boom in voor een volledige snoeibeurt – en weer terug naar beneden! Deze snelheid hangt natuurlijk af van de stamdiameter, de werkhoogte en de dichtheid van de zijtakken.
De vertakkingskop bereikt de nodige snelheid via hydraulisch aangedreven rubberen riemen die met minimale schorsdruk en maximale grip de ‘tractie’ van de machine op de boomstam verzekeren. De machine kan heel het jaar worden ingezet en als ze op de boom klimt, ‘klieven’ de nauwkeurig berekende snijmessen alle takken zuiver en veilig van de boom. Het hele systeem bestaat uit twee modules. De basis is een aandrijfeenheid die in de hef van de trekker hangt en 40 pk vereist. Het andere is de eerder genoemde vertakkingskop die vervolgens op de boom werkt.
De Patas kan ook ingezet worden als een kleine ‘processor’. Als pakweg de onderste 12 tot 15 meter van een boom al gesnoeid is, dan staat de stam vrij om met een processor gerooid te worden, zelfs al wordt de boom over een week of zelfs binnen 15 jaar gerooid. Als de boom op voorhand gesnoeid is, spaart men de hoge kosten uit van het handmatig wegwerken van het snoeihout na het vellen van de boom. Dit kan, afhankelijk van de hoogte van de boom, de inzet van een processor vermijden.
Naar keuze kan men tot twee derde van de boomhoogte snoeien voor bomen die moeten blijven staan en in leven moeten blijven, of anders tot 4/5 van de totale hoogte snoeien als de bomen naderhand op korte termijn handmatig moeten worden geveld, bijvoorbeeld in het geval van hout dat door de schorskever is aangetast.
De neerwaartse snelheid en het starttoerental van de vertakkingskop zijn traploos regelbaar om de boomschors en de aandrijfriemen te beschermen. Dankzij de riemaandrijving is de druk op de boomschors minimaal. De druk van het drukwiel wordt pneumatisch geregeld en mocht dit onverwachts druk verliezen dan zorgt een pneumatische terugslagklep voor bescherming.
De aandrijfriem en snijmessen zijn gemakkelijk vervangbaar. Het systeem is elektrisch gestuurd en wordt met een radio-afstandsbediening bediend.
De aandrijfeenheid inclusief oliekoeler voedt een hydraulisch aangedreven compressor met luchtreservoir en waterafscheider. Er is een pneumatische koppeling voor gereedschap met externe luchtdruk. Op het bedieningspaneel staan de belangrijke aanduidingen zoals hydraulische en pneumatische druk, diverse bedienings- en instelelementen, een bedrijfsurenteller en een noodstop. Het geheel is voorzien van een heavy duty drukslang van 25 meter voor hydrauliek en pneumatiek die met een haspel wordt opgerold.
