Zo begonnen we in 2023 in het augustusnummer van GreenTechPower ons verhaal over de oude notelaar die dreigde af te sterven ten gevolge van bouwwerken. Samen met Spectrum Boombeheer, een bedrijf uit het Gentse, dat zich specialiseert in onder meer het verplanten en verzorgen van bomen, vatten we de stier bij de horens.
Je koopt een locatie met een uniek zicht en besluit om daar een mooi gebouw op te zetten dat als restaurant dienst gaat doen. Tijdens de bouwwerken gaat alle prioriteit naar de aanneming van het gebouw. Heel de omgeving wordt ingenomen door bouwmaterialen en waar het uitkomt, worden machines afgestempeld en hopen zand en steengruis verzameld. Pas later als de bouwwerken achter de rug zijn en het zicht op de tuin als uniek wordt ervaren, blijkt dat een mooie, naar schatting tachtig jaar oude notelaar de trots van de tuin gaat worden.
En dan komt de ontgoocheling: de notelaar die tijdens de bouwwerken verdween achter het werfdecor en nu de trots van de tuin zou moeten worden, geeft er de brui aan. Verschillende dode takken, een deel van de kruin dat geen bladeren krijgt … Paniek! Wat nu gedaan?’
Zaakvoerder Kjel stelt midden vorig jaar de volgende diagnose: ‘De boom is er zeer slecht aan toe. Al de uiteinden zijn aan het afsterven en de boom heeft nog een bladbezetting van hoogstens twintig procent. Onder in de kruin heeft de boom nog twee vitale takken, onder meer de tak die het knappe uitzicht geeft vanuit het restaurant. Wat dan weer wel hoopgevend is, is de massale aanwezigheid van waterloten (jonge takken) op de stam. In de hoop dat deze takken een nieuwe kruin kunnen vormen, beslissen we om een reddingsactie uit te voeren.’
Kjel: Omdat het restaurant zo sterk rond de boom was georiënteerd, wilden de eigenaren alles op alles zetten om hem te redden, ook al waren de vooruitzichten somber.’
L’une des mesures consiste à mesurer la sécurité pour la casse du tronc.
Er werd besloten om de opgehoogde grond rond de boom voorzichtig af te graven, waarbij ook een wortelonderzoek werd uitgevoerd. Dit onderzoek toonde aan dat alle hoofdwortels al waren afgestorven. Toch was de boom in staat om nog een behoorlijke kruin te onderhouden, wat aangaf dat er nog enkele functionerende wortels aanwezig waren. Ondanks deze hoopvolle vondst was de algemene prognose voor de boom niet gunstig.
Om de resterende wortels te ondersteunen, werd de bodem verrijkt met wormencompost en bedekt met houtsnippers. Dit moest de bodem voeden en het bodemleven stimuleren. Ook al was het onzeker of de boom het zou overleven, deze bodemverbetering zou in elk geval de grond voorbereiden voor een volgende generatie bomen.
Vervolgens werd het dode hout uit de boom gesnoeid. Dit verkleinde de kruin, waardoor de boom minder wind zou vangen en het risico op omvallen verminderde. Tegelijkertijd zorgde het snoeien voor een veilige omgeving onder de boom, zodat restaurantbezoekers en kinderen er onbezorgd van konden genieten. Wel werd er benadrukt dat de stabiliteit van de boom nauwlettend in de gaten gehouden moest worden.
Tijdens de trekproef zelf wordt met een significante kracht aan de boom getrokken, waarbij het kantelen van de kluit en de rek van de houtvezels worden gemeten.
In september laatsleden deden we een trekproef om na te gaan hoe het met de stabiliteit van de boom gesteld was.
In oktober 2024, één groeiseizoen later, is de gezondheid van de boom verder achteruitgegaan, hoewel hij nog steeds een klein, functionerend bladerdek heeft. Omdat de boom hoog is en zijn dode hoofdwortels waarschijnlijk al aan het rotten zijn, werd besloten een trekproef uit te voeren om de stabiliteit te controleren.
Bij een trekproef wordt eerst een windlastanalyse gemaakt. Daarbij wordt berekend welke krachten een bepaalde windsnelheid op de boom uitoefent, waarbij rekening wordt gehouden met factoren zoals de hoogte, de vorm van de kruin en de windomstandigheden in de omgeving. De analyse levert een theoretische veiligheidsfactor op, die volgens de Europese norm minimaal 1,5 moet zijn om als veilig te worden beschouwd.
Tijdens de trekproef zelf wordt met een significante kracht aan de boom getrokken, waarbij het kantelen van de kluit en de rek van de houtvezels worden gemeten. Door deze gegevens te extrapoleren, kan worden bepaald welke windkracht de boom kan weerstaan. Dat resulteert in een effectieve veiligheidsfactor voor windworp en stambreuk.
Bij een trekproef komen dus drie veiligheidsfactoren naar voren. De eerste is de theoretische basisveiligheid, die wordt berekend op basis van de windlastanalyse. De tweede is de effectieve veiligheid voor windworp, waarbij wordt gekeken naar het kantelen van de wortelkluit. Dit doet een uitspraak over het risico op ontwortelen. De derde is de effectieve veiligheid voor stambreuk. Het meten van de veiligheid voor stambreuk staat echter onder wetenschappelijke kritiek, omdat deze methode onvoldoende rekening zou houden met de variërende eigenschappen van het hout. De software die wordt gebruikt gaat uit van een gestandaardiseerde sterkte van hout, terwijl houtsterkte zelfs binnen één boom zeer heterogeen kan zijn. Desondanks wordt de methode voor het inschatten van de stabiliteit van bomen wel breed geaccepteerd.
Omdat de boom hoog is en zijn dode hoofdwortels waarschijnlijk al aan het rotten zijn, werd besloten een trekproef uit te voeren om de stabiliteit te controleren.
Bij de notelaar werd een trekproef uitgevoerd, waarbij de basisveiligheidsfactor 1,2 bleek te zijn. Dit ligt onder de norm van 1,5 die volgens de Eurocode vereist is voor windbelasting. Het feit dat de boom nog relatief jong is, betekent dat hij nog niet veel ‘overtollige veiligheid’ heeft opgebouwd. Naarmate een boom ouder wordt, verbetert de verhouding tussen hoogte en dikte, wat bijdraagt aan een hogere basisveiligheid. Jonge bomen hebben vaak een slank profiel, waardoor ze een lagere basisveiligheid hebben en vaak niet voldoen aan de Eurocode. Dit betekent echter niet dat een jonge boom automatisch gevaarlijk is als hij niet aan deze norm voldoet. Bomen groeien namelijk volgens hun eigen groeiplan en niet volgens een Euronorm.
De effectieve gemeten veiligheidsfactor voor windworp bij deze notelaar was 0,61, wat aangeeft dat de veiligheid met de helft is afgenomen. Dit duidt op een aanzienlijke vermindering van de stabiliteit van de boom. Omdat het restaurant zich binnen de valafstand van de boom bevindt, is het noodzakelijk om maatregelen te overwegen.
Er zijn verschillende opties overwogen:
1. Drastisch snoeien: De boom sterk verkleinen om de basisveiligheid te verhogen. Dit zou echter een erg ingrijpende ingreep zijn.
2. Verankeren met een touw: Hierdoor zou de boom bij een eventuele val niet op het gebouw terechtkomen, maar dit zou de veiligheid van de omgeving onder de boom verminderen.
3. De boom preventief neerleggen: Hierbij zou de boom op een strategische plek worden omgeduwd, zodat hij liggend nog een ecologische en esthetische waarde kan behouden.
Hoewel het waarschijnlijk is dat de notelaar uiteindelijk zal sterven, hoeft dat niet het einde van zijn waarde te betekenen. Een dode boom kan nog steeds een belangrijke rol spelen in het landschap. Door de boom voorzichtig neer te leggen en de fijne takken te verwijderen, kan hij een natuurlijke habitat bieden voor vogels of insecten. De liggende stam kan daarnaast dienstdoen als zit-, speel- of klimelement voor de bezoekers van het restaurant. Door naast de oude notelaar een nieuwe boom aan te planten, wordt de continuïteit van het landschap gewaarborgd.
Op deze manier kan de notelaar, zelfs in zijn afsterven, blijven bijdragen aan de esthetische en ecologische waarde van het terrein. Tegelijkertijd dient hij als een tastbare herinnering aan de kwetsbaarheid van bomen bij bouwwerkzaamheden en de noodzaak om deze beter te beschermen.
Het technische verslag, het rapport van de trekproef en de fiche van de trekproef kan je hieronder gedetailleerd terugvinden.
Addendum 1 Trekproef van een notelaar in Geraardsbergen Addendum 2 Fiche trekproef Addendum 3 Technisch verslag