Hamont-Achel is een echte grensgemeente. Dit betekent dat ze veel samenwerkt met omliggende Belgische en Nederlandse gemeentes. Nieuw is het inspiratiepunt Achelse Kluis in deze gemeente. Het ligt in het natuurgrenspark De Groote Heide, een project in samenwerking met diverse Nederlandse gemeentes. De afgelopen twintig jaar is de gemeente meer werkzaamheden gaan uitbesteden, maar toch wordt nog veel in eigen beheer gedaan.
Vergeleken met de andere Vlaamse gemeentes is Hamont-Achel een 2 gemeente met een relatief kleine oppervlakte: slechts 43,72 km . Op 1 januari 2023 telde men 14.458 inwoners. Onder dit bevolkingscijfer zien we maar liefst 77 verschillende nationaliteiten. Het is dus een multiculturele stad in ons land. Volgens schepen van openbare werken, stedelijk patrimonium, toerisme en horeca van Stad Hamont- Achel, Tom Cox, heeft Hamont-Achel lage gemeentelijke belastingen vergeleken met andere gemeentes. ‘Dat is omdat de stad zuinig is en bedachtzaam investeert’, aldus Cox. Hamont-Achel bestaat naast Hamont en Achel uit nog twee kerkdorpen, namelijk Hamont-Lo en Achel-Statie. Hamont vormde in de vroege middeleeuwen samen met Achel en Sint-Huibrechts-Lille een apart staatje, de heerlijkheid Grevenbroek genaamd. Tot 1401 was deze heerlijkheid zelfs onafhankelijk en een soort ministaatje. Vanaf 1401 was Hamont een van de 22 Luiks-Loonse steden in het prinsbisdom Luik en mocht het de titel van ‘goede stad’ (bonne ville) voeren.
Pas in 1795 werden Hamont en Achel twee aparte gemeenten als gevolg van de Franse Revolutie. In 1976 keerde men met de fusie Hamont-Achel dus deels weer terug naar een oud verleden. Door het
historische gegeven dat het kleine plaatsje toch een stad was vanwege het feit dat Hamont is omringd door een gracht en een wal en beschikt over twee stadspoorten, werd in 1985 door de Vlaamse Overheid aan Hamont-Achel de titel van stad toegekend. De naam Hamont (hameide/hamoth) wijst op haar oorsprong: een met een omheining omgeven plaats. Omdat de stad tijdens de Eerste Wereldoorlog een grensgemeente was, hadden de Duitsers ook hier een zogeheten ‘doodendraad’ gespannen om te voorkomen dat mensen naar Nederland konden vluchten of goederen konden smokkelen. Een deel van deze afrastering is gereconstrueerd om te laten zien hoe dat er toentertijd uitzag.
Hamont-Achel heeft een rijke teutengeschiedenis. Teuten waren Europese ondernemers van de zestiende tot de twintigste eeuw die rondtrokken als rondreizende handelaars in kwaliteitsvolle producten als koperwerk en textiel. Hamont-Achel bekleedde al die eeuwen zelfs een prominente plaats in de teutengeschiedenis. Het was niet alleen een van de belangrijkste teutengemeenten in Noord-Limburg en het aangrenzende Nederlandse Noord-Brabant, maar in de negentiende eeuw ook nog eens het meest welvarende teutencentrum. Volgens schepen Cox woont een aantal teutenfamilies uit die tijd nog steeds in Hamont-Achel. Een zestal goed bewaarde teutenhuizen is inmiddels uitgeroepen tot wettelijk beschermde monumenten.
Een andere groep die Hamont-Achel tot voor kort bevolkte, zijn de trappisten. In 2020 zijn de laatste twee trappisten vertrokken uit het klooster de Achelse Kluis dat op de grens met Nederland ligt. Bijzonder is dat in de kerk van het complex de grens tussen Nederland en België zelfs deels door het gebouw loopt (op de buitenmuur staat dus welk gedeelte Nederlands is en welk gedeelte Belgisch). Vanaf 1686 is er bijna onophoudend een religieuze beweging actief in het meest noordelijke puntje van Hamont-Achel. Eerst vestigden zich er kluizenaars die zich toelegden op landbouw, maar in 1846 stichtten de trappisten van Westmalle er een nieuwe ‘vestiging’ die een strenge cisterciënzerregel volgde. Het beroemde trappistenbier dat sedert 1999 opnieuw gebrouwen wordt, had een internationale erkenning. Schepen Cox vindt het heel jammer dat de trappisten vertrokken zijn, ook omdat het bier nu niet meer ‘Achelse Trappist’ genoemd mag worden. In januari dit jaar kocht ondernemer Jan Tormans de volledige site van de Achelse Kluis, inclusief de brouwerij die in 2019 nog volledig vernieuwd werd door de abdij van Westmalle. Inmiddels draait de brouwerij op volle toeren, en Tormans schaalde de productie van de ‘Achelse’ op van 500.000 liter naar inmiddels 1,2 miljoen liter. De volledige site zal verder gerestaureerd worden en het is de ambitie om er onder meer een hotel en sterrenrestaurant te huisvesten.
Een van de belangrijkste speerpunten van de burgemeester van Hamont-Achel, Theo Schuurmans, is dat de huidige spoorlijn van de stad die van Antwerpen naar Hamont-Achel loopt, wordt doorgetrokken naar het Nederlandse Weert. Deze ‘IJzeren Rijn’ zoals schepen Cox de spoorlijn noemt, is van oudsher al heel belangrijk voor de stad. De spoorlijn werd op 5 juni 1879 geopend, vervolgens in de jaren tachtig definitief gesloten, maar op 6 april 2014 feestelijk heropend. Cox: ‘Als stad streven wij er echter sterk naar dat de lijn, liever vandaag dan morgen, wordt doorgetrokken naar het Nederlandse Weert. Dat zou betekenen dat je dan vanuit België heel snel in bijvoorbeeld Amsterdam en de rest van Nederland bent.’ Burgemeester Schuurmans lobbyt hiervoor, samen met de werkgroep VTV (vtv-treinreizigers.eu), zelfs tot bij de Nederlandse regering in Den Haag. Sinds de jaren zestig van de vorige eeuw nam de industrie binnen de stad Hamont-Achel flink toe. Inmiddels heeft de gemeente zowat 8 hectare industrieterrein, maar volgens schepen Cox is het hard nodig dat er weer een aantal hectare bijkomt. De bedrijven staan letterlijk in de rij voor een industriebouwkavel, de vraag is groot momenteel.
Ook qua toerisme, recreatie en cultuur bloeit en groeit de stad enorm de jongste decennia. Hiervoor heeft Hamont-Achel twee grote troeven in handen. Namelijk de volledig uitgeruste polyvalente zaal De Posthoorn en de authentieke zaal/cinema Walburg, waar grote nationale en internationale artiesten jaarlijks met plezier terugkeren. Daarnaast worden in de zogeheten ‘monastery garden’ in Hamont centrum een hele zomer lang tal van evenementen georganiseerd met ondersteuning van de stad, onder meer bij het opruimen van alles nadat de evenementen zijn afgelopen.
Een van de laatste woonwijken die in ontwikkeling zijn in Hamont- Achel is Klein-Bien. In deze wijk komen circa tachtig woningen, zowel sociale huurwoningen als koopwoningen. Verder is Stad Hamont-Achel een hele groene gemeente en is er een groot fiets- en wandelroutenetwerk. En die fietsers en wandelaars kunnen dan tevens fietsen en wandelen door het zesduizend hectare (!) grote natuurgebied De Groote Heide. Dit natuurgebied loopt vanaf de groene zuidkant van Eindhoven in Nederland tot een eind over de Belgisch- Nederlandse grens. Het bestaat uit een afwisselend landschap met bos, heide, vennen, beekjes en boerenland. Zes gemeenten (Hamont-Achel, Pelt, Cranendonck, Valkenswaard, Heeze-Leende en Eindhoven) werken samen om deze natuur meer bekendheid te geven. Cox: ‘Wij hebben begin juni een grensoverschrijdend inspiratiepunt geopend bij de Achelse Kluis en het is de bedoeling dat dit een van de grootste toeristische trekpleisters van de hele regio gaat worden.’ Aan de andere kant is de stad bezig met ‘ontharding’, dus wordt de komende jaren 14.000 m2 verharding groen gemaakt en worden ook nog eens 14.000 klimaatbomen geplant. Wat het onderhoud betreft, heeft de stad het zo geregeld dat alle sloot- en bermkanten in de stad door de gemeentewerkers zelf gemaaid worden en alle berm- en slootkanten in het buitengebied door een aannemer. De berm- en slootkanten worden niet voor 15 juni gemaaid in het kader van het bermbeheerplan. Planten hebben zo de kans om zich uit te zaaien en er blijven meer bloemen voor bijen en vlinders.
Nog een heel interessant privéproefproject dat hoge ogen gaat gooien volgens Patrick van Helden, diensthoofd Werken & Onderhoud, is het Rainlock-project. We rijden even naar een proeflocatie toe en spreken met Mark Verbeek van Global WCS dat een volledig mechanische en onderhoudsvrije sluisklep ontwikkelde die automatisch het waterpeil reguleert in stromende riviertjes. Bijzonder is dat je de klep op een bepaalde waterhoeveelheid kunt instellen (qua afstroomhoeveelheid) en de klep past die doorgifte dan automatisch aan, onafhankelijk van de hoeveelheid watertoevoer. Dus bij enorme regenval laat de klep automatisch meer water door.
De sportvelden van de stad worden door de stad zelf onderhouden. Op het moment van ons bezoek wordt net het drainagesysteem hersteld en aangepast. Om de in totaal veertien voetbalvelden zo goedkoop en efficiënt mogelijk te kunnen onderhouden, worden grote robotmaaiers ingezet, wat uiteraard veel arbeidsuren bespaart. Rondom de (sport) velden in Hamont en Achel liggen zogeheten Finse pistes. Het gaat hierbij om looppistes van houtsnippers die vanaf dit jaar onkruidvrij gehouden worden door verenigingen die zich hiervoor inschreven en hiervoor van de stad een vergoeding ontvangen.
Stad Hamont-Achel profileert zich ook als bloemen- en bijenvriendelijke stad en zet hoog in op bebloeming van straten en perken. Een mooi duurzaam project in dit kader dat onlangs is afgerond, is de hermeandering van de Warmbeek. Deze ontspringt in Peer (B), verandert op de grens van naam in Tongelreep en mondt uit in de Dommel in Eindhoven (NL). De werken werden uitgevoerd in opdracht van de VMM en ANB. Dankzij de hermeandering over een lengte van 1,7 kilometer functioneert dit gebied opnieuw als een overstroombare vallei en creëert men typische beekhabitats voor een soortenrijk en zeldzaam visbestand.
Het gebouw van de Stadswerf is in 2017 opgeleverd, maar ziet eruit alsof het gisteren nieuw is gebouwd. Cox, lachend: ‘Zoals je ziet, zijn wij zuinig op onze spullen.’ Op kantoor vertellen Cox en Van Helden dat wat betreft de verdeling van de werkzaamheden tussen uitvoeren in eigen beheer en laten uitvoeren door derden, de gemeente sinds de jaren negentig iets minder in eigen beheer is gaan uitvoeren. De verhouding eigen beheer/uitbesteden ligt momenteel op circa 60/40%. De gemeente heeft, ondanks de kleinschaligheid, toch nog een flinke groendienst met in totaal veertien personeelsleden. De gemeentewerf als geheel heeft veertig man in dienst.
In 2012 al werden de eerste twee nieuwe elektrische Renault Kangoo-bestelautootjes aangeschaft. Dat ze hier nog geen andere accuvoertuigen hebben, is vanwege de trekkracht die ze nodig hebben om karren en andere aanhangers te kunnen gebruiken. Van Helden: ‘Wij moeten voertuigen (bussen en bestelwagens) hebben die minimaal 3,5 ton trekkracht hebben en bij de accumodellen zijn die er eenvoudigweg nog niet.’ Vandaar dus dat de stad het doet met onder meer Mercedes-Benz Sprinters op diesel. Om kleine grondwerken zelf aan te kunnen is onlangs nog een splinternieuwe Takeuchi TB295B mobiele kraan gekocht. Met de kraan worden algemene grondwerkzaamheden verricht en tevens wordt zij gebruikt voor het maaien (alleen binnen de bebouwde kom) en reinigen van sloten.
Op vlak van zitmaaiers zijn er nog geen accumodellen aangeschaft. Van Helden wil eerst de kat uit de boom kijken. Men wil eerst eens bezien hoe lang de huidige generatie zitmaaiers meegaat, vooraleer erin te investeren. En de vrij nieuwe benzine/diesel-modellen zitmaaiers nu al vervangen door accuzitmaaiers zou ook kapitaalvernietiging zijn, dus zonde. Bij klein handgereedschap gaat Hamont-Achel de komende tijd volledig over op accutoestellen. Daarbij wordt gekozen voor Husqvarna-accutoestellen. Uit tests die de gemeente heeft gezien, bleek dat die duidelijker tegemoetkomen aan de eisen die Hamont- Achel stelt. De stad had voorheen vooral Stihl-tweetaktmachines. De opslagruimte voor kleine toestellen ziet er, net als de rest van het gebouw, puik uit.
De vrachtwagens van de stad zijn van MAN. Op dit moment staat de nieuwste aanwinst bij AJK Bocholt voor de opbouw van het containersysteem. AJK, met roots in Hamont-Achel, is een Belgische onderneming die in dit soort systemen gespecialiseerd is. De MAN-vrachtwagens met containersysteem worden onder meer gebruikt voor algemene transporten, uitleendiensten, vervoer van de hoogwerker en pekel sproeien. Met twee opslagtanks van elk 40.000 liter en twee splinternieuwe containersproeiers is Hamont-Achel flink uitgerust voor sneeuw- en ijzelbestrijding. Vloeibare pekel toepassen is ook veel milieuvriendelijker dan zout strooien. Cox: ‘Met vloeibare pekel kunnen wij sneller, nauwkeuriger en zuiniger aan sneeuw- en ijsbestrijding doen dan met traditioneel strooizout. Pekel blijft namelijk beter aan het wegdek kleven en komt daardoor veel minder in de bermen terecht. Bovendien kunnen onze diensten ’s middags al uitrijden in plaats van dat ze ‘s nachts moeten uitrukken.’ §